Cory Doctorow; bu yılın başında, “hepimiz b*ksen döneminden geçiyoruz; bizim için önemli olan, bel bağladığımız hizmetlerin koca bir b*k yığınına döndüğü muazzam bir b*oktanlaşma süreci bu,” demişti.
2022 yılında, Doctorow “b*ktanlaşma” sözcüğünü ortaya atmıştı. B*ktanlaşma Macquarie Sözlüğü’nde yılın sözcüğü seçildi. Sözlük “b*ktanlaşma”yı şöyle tanımlıyor:
“Özellikle online bir platformun kar peşinde koşarken hizmet kalitesini düşürmesiyle bir ürünün veya hizmetin giderek kötüleşmesi.”
Sosyal medya kullanıcıları; sözcüğü bilmiyorlarsa da kavramı, yani trollerin, aşırılıkçıların, zırvalayanların ve bomboş tiplerin gün geçtikçe nasıl da platformları ele geçirdiğini içgüdüsel olarak anlayacaklardır.
Bir zamanlar faydalı ve genelde eğlenceli bir mikro-blog sitesi olan ama bir tech abisi elinde hakikat-sonrası bir bataklığa dönüşen Twitter’ı ele alalım. Yahut sevilen bir dostumuzdan mütevazi övgüler almaktan çok Shein’ın tığ işi kıçsız pantolonlarıyla karşılaştığımız Facebook’u. Ya da bir zamanlar sevimli köpek videolarıyla doluyken artık akıl almaz bir algoritmanın önümüze geleneksel eşler, gym abileri ve uwu kızlarından ibaret bir diyet çıkardığı Instagram’ı.
Sözlük komitesi b*ktanlaşmayı “ona resmi, adeta saygı değer bir hava katan eklerle sarılı basit bir Anglo-Sakson ifadesi” olarak tanımlıyor. Bu ekler olmaksızın, misal sadece X’in biraz bozduğunu söyleyecek olursak, platformun kasten kötüleştirildiği iması ortadan kalkacaktır. Bu eklerle birlikte ise platform sahiplerinin; kötü işler, tıpkı kayanın üzerinde bir guano gibi orijinal biçimi gölgede bırakana değin kendi ürünleriyle oynadıkları fikrini verir.
Doctorow bu çürümenin üç aşamasından bahseder.
“Platformlar ilkin kullanıcılarına karşı gayet iyidirler; sonra ticari müşterilerine daha iyi hizmet sunabilmek için kullanıcılarını suistimal ederler; son olarak da tüm değeri kendilerine temellük etmek için bu ticari müşterileri de suistimal ederler.” “Bu oldukça sinir bozucu, can sıkıcı, hatta dehşet verici bir durum,” der.
Macquarie Sözlüğü komisyonunun mansiyon ödülleri ise “bağlantıyı kesme hakkı” ve “rawdogging”[1] sözcüklerine verildi.
Komisyon; bu sözcükler arasından b*ktanlaşmayı seçti, halkın seçimi ödülü de yine bu sözcüğe verildi. Komite; “bu kelime, yaşamlarımızın pek çok vasfını ve çoğumuzun dünyanın başına gelenlere dair hislerini yansıtıyor,” diyor.
Ancak Doctorow’un ta kendisi bütün bunların nereye varabileceği konusunda şaşırtıcı derecede iyimser.
Pazar hakimiyetini önlemek için rekabeti düzenlemeye yönelik edimlerde bulunmak, dijital mahremiyet gibi alanlarda düzenlemeler getirmek, platform kullanıcılarına daha fazla güç vermek ve işçilerin sömürülmesiyle mücadele etmek süreci tersine çevirebilir, zira “b*ktanlaşmayı tersine çevirmek herkesin yararına.”
Ona göre büyük teknoloji sektörü düzeltilemez ama yıkılabilir.
Önce kullanıcılara iyi davranan, sonra müşterileri için onları suistimal eden, son olarak da kendi çıkarları için müşterilerini suistimal eden teknoloji platformlarının skatolojik güzergahına bir adım daha ekliyor: “Sonra da ölürler.”
[1] Hazırlıksız yakalanmak
Guardian‘dan Öznur Karakaş çevirdi.
