Bilime katkılarının yanında Kovalevskaya ayrıca birkaç hatıra yazısı, iki oyun ve yarı otobiyografik bir roman yazdı.
Gelmiş geçmiş en büyük matematikçilerinden biri olan Sofya Kovalevskaya (evlenmeden önceki soyadı Korbin-Kukóvskaya) 1850 yılında Moskova’da doğdu. Ancak kısa ömründe ciddi bir emekle geliştirdiği devrimci ve edebi karakteri pek bilinmemektedir. Ne de olsa bilim insanlarının pek azı 1871 Paris Komünü’ne katıldıklarını biyografilerine ekleyebilir. On dokuzuncu yüzyılın sonlarında Rus nihilizminin ilerici politik ve feminist akımlarına dahil olan Kovalevskaya, matematik alanında kalem aldığı eserleri dışında, Una infancia rusa (Bir Rus Çocukluğu) isimli bir anı yazısı, kısmen otobiyografik bir roman olan Nihilist Kız (1890) ve Düşes Anne Charlotte Edgren-Leffler ile iki oyun da dahil olmak üzere birçok esere imza attı. Kovalevskaya Nihilist Kız’ı, ölümünden bir yıl önce, Gösta Mittag-Leffler adında bir matematikçinin yardımıyla sığındığı ve çalıştığı Stockholm’de yazmıştır.
Roman, hikâye anlatıcısının 22 yaşında matematik okumaya gittiği Almanya’daki küçük bir üniversite kentinden Saint Petersburg’a taşınmasıyla başlar. Bu, Sofya’nın 1874’te Hermann von Helmholtz ve Leo Königsberger’in tavsiyelerine uyarak Heidelberg’den geçtikten sonra Berlin’den Rusya’ya dönüşüyle örtüşmektedir. Berlin Üniversitesi kadınları kabul etmediği için matematikçi Karl Weierstrass Kovalevskaya’ya özel dersler verdi.
Kovalevskaya bunun yanı sıra ısmi türevler üzerine çalışmasını sürdürdü ve bugün Cauchy-Kowalevski Teoremi adıyla bilinen teoremi ispat etti. Bu, diferansiyel denklem teorileri alanında dikkate değer bir başarıydı çünkü her çeşit diferansiyel denklem için geçerli olan çözümlerin var olduğunu ve bunların benzersizliğini gösteren tek sonuçtu. Ancak bu teorem, yalnızca analitik olarak adlandırılan oldukça somut ve kısıtlı bir çözüm türünde kullanılabiliyordu, bu durum ise teoremin pratik kullanımını kısıtlıyordu. Bu ve diğer başarıları, bir kadın olarak doktora yapabileceği tek üniversite olan Göttingen Üniversitesi’nden Weierstrass’ın danışmanlığı altında doktor ünvanı almasını sağladı. Fakat sözlü sınava girmesine izin verilmediğinden tezi gıyabında değerlendirildi.
İngiltere’yi ziyaret ettikten sonra Saint Petersburg’a gitti ve ardından Moskova’ya döndü. Rusya’da, Weierstrass’ın referanslarına rağmen herhangi bir üniversitede iş bulamadı ancak bu sırada şehrin edebi çevresine dahil oldu. Kitabının baş karakteri olan Vera St. Petersburg’un bu entelektüel çevresinde görünür. Kitapta Vera, zamanında tarımla uğraşan ancak sonrasında yokluğa düşmüş soylu bir ailenin kızıdır. Vera, hem öğretmeni hem de sevgilisi olan adam aracılığıyla nihilistlerin siyasi fikirleriyle ilgilenmeye başlar ve özgürlükçü fikirleri nedeniyle Çar polisi tarafından tutuklanıp hapse atılır.
Ann Hibner Koblitz’in Science, Women and Revolution in Russia (Rusya’da Bilim, Kadın ve Devrim) kitabına göre “ilk nihilistler için bilim, hakikat, ilerleme ve radikalizm ile eş anlamlıydı. Bu nedenle, bilim alanında bir kariyer arayışı hiçbir şekilde sosyal aktivizm için bir engel olarak görülmemişti. Aksine, ilerici güçler için olumlu bir itici güç, geriliğe karşı bir darbe olarak görülüyordu.”
Bu durum Sofya için de geçerlidir ancak kitapta Vera üzerinden matematikçilere dair olumlu bir imaj çizilmez. Kitapta matematiğe dair tek bahis budur: “Vera’nın bana karşı hislerine gelince, tüm tanıdıkları arasından beni tercih etse de neden kendimi böylesine matematiğe adadığımı anlayamazdı. Onun gözünde bir matematikçi, rakamlarla ifade edilen bulmacaları çözmekle uğraşan, çok masum bir varlık olduğundan takıntısı maruz görülebilse de bu zayıflığından ötürü hor görmemekte zorlanılan bir varlıktı”.
Sofya, kendini tamamen araştırma kariyerine adayabilmek için Stockholm’e taşınmak durumunda kaldı ve burada Mittag-Leffer sayesinde üniversitede kalıcı bir pozisyon elde etti. Sofya İsveç’te araştırmacı olarak yoğun bir çalışma temposu yakaladı ve itibarlı Acta Mathematica dergisinin editörü oldu. Diğer keşiflerinin yanı sıra, Kovalevskaya topacı olarak bilinen hareketi tanımladı. Yer çekimi etkisiyle dönen ve dinamiği entegre edilebilen yeni bir katı cisim örneğiydi bu. Leonhard Euler ve Joseph-Louis Lagrange’ın modellerini 100 yıl sonra geliştirdi. Zatürreye çeviren ağır bir gribe yakalanan Sofya 10 Şubat 1891’de Stockholm’de hayatını kaybetti.
Manuel de Leon ICMAT (Matematik Bilimleri Enstitüsü)Bilimsel Araştırmalar Yüksek Kurulu araştırma profesörüdür.
Ágata Timón García-Longoria ICMAT (Matematik Bilimleri Enstitüsü) Matematik Kültürü Birimi’nde koordinatördür.
Kahve ve Teoremler Matematik Bilimleri Enstitüsü (ICMAT) tarafından koordine edilen, araştırmacıların ve merkez üyelerinin bu disiplindeki en son gelişmeleri tanımladığı, matematik ve diğer sosyal gruplar arasındaki buluşma noktalarını paylaştığı, matematiğe ve oluşturulduğu çevreye adanmış bir bölümdür. Ayrıca bu bölümde yeni gelişmelere imzalarını atan ve kahveyi teoremlerle açıklayabilenler yeniden hatırlatılır. İsmini Macar matematikçi Alfred Rényi’nin tanımından alıyor: “Bir matematikçi, kahveyi teoremlere dönüştüren bir makinedir”.
Redaksiyon ve koordinasyon:Ágata A. Timón G Longoria (ICMAT).
El Pais gazetesinde yayınlanan yazıyı Canan Bölükbaş çevirdi, Öznur Karakaş çeviriyi redakte etti.
Bu metin, Boğaziçi Üniversitesi 2021-2022 eğitim döneminde Dr. Tülay Çağlıtütüncigil tarafından verilen SPA 412 dersi kapsamında çevrilmiştir. Kaynak metinler öğrenciler tarafından seçilerek İspanyolca aslından Türkçeye çevrilmiş, metinlerin ilk revizyonları öğrenciler tarafından yapılmıştır.
