“İnsan-Makine ekibi: insanlarla dünyamızda devrim yapacak olan yapay zeka arasında nasıl sinerji yaratılır?” isimli bir kitap, 2021 yılında Tuğgeneral Y.S. mahlasıyla yayımlandı. Kitapta, İsrail’in elit istihbarat birimi 8200’ün komutanı olduğunu teyit ettiğimiz yazar, askeri saldırılarda binlerce potansiyel “hedef” üretmek üzere savaşın hararetinde devasa miktarda veriyi hızla işleyebilen özel bir makine tasarlamayı savunur. Yazar böylesi bir teknolojinin, “hem yeni hedefleri belirleme hem de hedefleri onaylayarak karar verme aşamasında insan engeli” dediği şeyi çözebileceğini iddia ediyor.
Meğer böyle bir makine zaten varmış. +972 Dergisi ve Local Call’un gerçekleştirdiği araştırmaya göre, İsrail ordusu “Lavanta” adı verilen yapay zeka-temelli bir program geliştirdi. Araştırmanın bulgularını ilk olarak burada kamuyla paylaşıyoruz. Gazze Şeridi’nde süregiden savaşta görev almış olan ve öldürmek üzere hedeflerin belirlenmesinde yapay zekayı bilfiil kullanan altı İsrailli istihbarat görevlisine göre Lavanta, özellikle savaşın ilk aşamalarında Filistinlilerin bombalanmasında merkezi bir rol oynadı. Aslında kaynaklara bakılırsa, askeri operasyonlarda Lavanta öyle etkin bir rol üstlenmişti ki, bu Yapay Zeka makinesinin çıktılarına “insanın zihninden çıkma kararlar” gibi davranılmıştı.
Lavanta, resmi olarak Hamas ve Filistin İslamcı Cihat Örgütü’nün (PIJ) askeri kanatlarında çalışan, düşük rütbeliler de dahil olmak üzere bütün şüphelileri potansiyel hedef olarak işaretlemek üzere tasarlandı. Kaynaklar +972 ve Local Call’a, savaşın ilk haftalarında ordunun neredeyse tamamen Lavanta’ya bel bağladığını, makinenin 37.000 kadar Filistinliyi -ve evlerini- gerçekleştirilmesi muhtemel hava saldırılarında hedef alınacak şüpheli militanlar olarak konumlandırdığını söyledi.
Savaşın ilk aşamalarında ordu, Lavanta’nın ölüm listelerini uygulamak üzere subaylara geniş bir yetki verdi. Makinenin bu tercihleri neden yaptığını etraflıca kontrol etme veya bu tercihlerin dayandığı ham istihbarat verilerini inceleme gereksinimleri yoktu. Bir kaynak, insan çalışanların genelde makinenin aldığı kararları “otomatik olarak onaylamakla” yetindiğini ifade etti. Normal koşullarda Lavanta’nın aldığı bombalama kararını onaylamak için, sadece hedefin erkek olduğundan emin olmak üzere her bir hedef için aşağı yukarı “20 saniye” ayırdıklarını ekledi. Üstelik sistemin, vakaların neredeyse %10’unda “hata” olarak kabul edilen yanlışlıklar yaptığını ve ara sıra militan gruplarla çok gevşek bağlara sahip olan, hatta hiçbir bağı olmayan kişileri de işaretlediğini bilmelerine rağmen bu uygulamayı sürdürdüler.
Dahası İsrail ordusu sistematik olarak hedeflenen kişilere askeri etkinlik içerisindeyken değil genelde geceleri bütün aile bireyleriyle evlerindeyken saldırıyordu. Kaynaklara göre bunun nedeni kendi evlerinde şahısları konumlandırmanın, onlara göre istihbarat açısından daha kolay olmasıydı. Yine ilk defa burada açıklanan “Baba Nerede?” gibi otomasyon sistemleri de hedeflenen kişileri izlemek ve aile evlerine girdiklerinde bombalamayı gerçekleştirmek için özel olarak kullanılıyordu.
Kaynaklar, bunun sonucunda çoğu kadın ve çocuk veya çatışmaya dahil olmamış sivillerden ibaret binlerce Filistinlinin, özellikle savaşın ilk haftalarında İsrail hava saldırılarında Yapay zeka programının kararıyla ortadan kaldırıldığına şahitlik ettiler.
Bir istihbarat subayı olan A., “Hamaslıları sadece askeri bir binadayken veya askeri bir etkinlik içindeyken öldürmek değildi derdimiz,” dedi. “Aksine IDF onları hiç tereddüt etmeden ilk tercih olarak evlerinde bombaladı. Aile evini bombalamak çok daha kolaydır. Sistem hedefleri böyle durumlarda aramak için inşa edilmiştir.”
Lavanta makinesi, Kasım 2023’te yine +972 ve Local Call’un gerçekleştirdiği araştırmada ve İsrail ordusunun kendi yayınlarında kamuya duyurulan “Gospel” isimli Yapay Zeka sistemine eşlik ediyor. İki sistem arasındaki temel farklardan biri hedeflerin tanımlanması: Gospel militanların çalıştıkları binaları ve yapıları işaretliyor, Lavanta ise insanları, Lavanta ayrıca onları ölüm listelerine ekliyor.
Kaynaklara göre, Lavanta’nın militan diye işaretlediği kıdemsiz kişileri hedef alırken ordu (“akıllı” hassas bombaları değil) bütün bir binayı içinde yaşayanların üzerine yıkabilen, dolayısıyla ciddi zaiyata sebebiyet veren “aptal” bomba olarak bilinen güdümlü olmayan füzeleri kullanmayı tercih ediyordu. “Önemsiz insanlar için pahalı bombaları harcamak istemezsiniz, böylesi ülkeye çok pahalıya patlar, üstelik [bomba] zaten yetersiz,” diyor konuştuğumuz istihbarat görevlilerinden biri olan C. Başka bir kaynak da Lavanta’nın işaretlediği militan olduğu iddia edilen kıdemsiz kişilere ait “yüzlerce” evin bombalanmasına bilfiil onay verdiğini ifade etti. Bu saldırıların çoğunda siviller ve aileler “sivil zaiyat” olarak öldürülmüştü.
İki kaynağa göre, ordu daha önce görülmemiş bir karara imza atmış ve savaşın ilk haftalarında Lavanta’nın işaretlediği her bir kıdemsiz Hamas militanı için 15 ila 20 sivilin öldürülmesine izin vermişti. Geçmişte ordu düşük rütbeli militanların öldürülmesi esnasında “sivil zaiyat” verilmesini onaylamıyordu. Kaynaklar ayrıca hedefin müfreze veya tugay komutanı rütbesine sahip kıdemli bir Hamas görevlisi olması halinde tek bir komutan için 100’den fazla sivilin öldürülmesine pek çok kez izin verildiğini de eklediler.
+972 dergisinde yayınlanan kapsamlı araştırma raporunun giriş kısmının çevirisidir.