GİRİŞ
Allen Feldman’ın 1998’de yayımladığı bu kısa yazı, Bosna Soykırımı’nda katillerin, mazlumları ve basını kurguculukla suçlamasının eleştirel bir okumasını sunuyor. İsrail’in Gazze’ye misilleme olarak başlattığı, bir ayı geçen sürede hastaneler, okullar, camiler, kiliseler, evler Batılı güçlerin alkışları eşliğinde bombalanıyor. İsrailli siyasetçiler ve İsrail kamuoyu bir yandan nükleer atılmasını, Gazze’nin düzlenmesini talep ederken, diğer yandan da medya üzerinden Filistinlilerin acılarının kurgusal olduğunu, öldüğü iddia edilen sivillerin aktörler olduğuna dair ifşalar paylaşıyor. İsrail, “crisis actors” (kriz aktörleri) olarak lanse ettiği kişilerin seri şekilde dezenformasyon yarattığı iddiasında. Feldman tam da maktulün bu kurgusallaştırılışına eğiliyor, şiddetin yaşamı silmekle kalmayıp, nesnesini hiç varolmamış kılma arzusuna işaret ediyor.
Selim Karlıtekin
Kulaklardaki Buz
Bosnalı Sırplar 5 Şubat 1995’te, Saraybosna’da bir açık hava pazarına 120mm’lik bomba atarak altmış sekiz Müslüman ve Sırbın ölmesine, iki yüzden fazlasının da yaralanmasına neden oldu. Los Angeles Times muhabiri James Rainey’i alana geldiğinde pazarda her yere dağılmış parçalanmış uzuvlar ve başlar karşıladı. Ertesi gün, şimdilerde bir savaş suçlusu olarak aranan Radovan Karadziç’le, Bosna Sırp Cumhuriyeti’nin başıyla bir mülakat gerçekleştirecekti. Bombalama sonrası gördüklerinden Karadziç’e bahsetti. Karadziç tek bir soru sordu: “Kulaklarındaki buzu gördün mü?” Sonradan Rainey anladı ki Karadziç’in ima ettiği şey tüm bir katliamın bir uydurma olduğuydu: cesetler ve uzuvlar donduruldukları morglardan Bosnalı Müslümanlar tarafından alınıp pazara basın fotoğraf çeksin diye yerleştirilmişti.
Karadziç bu suçlamayla kendi rahatsız edici tarihsel hakikat kavrayışının nasıl işlediğini ortaya koymuştu. Karadziç’e göre tarih ideolojik doğruların, kırılmış vücutlar, kitlesel ıstırap ve toplumsal acı çekme vasıtasıyla yansıtıldığı monte edilen bir tablo, bir dekupaj, bir görüntüleme ekranıdır. Irak’ın bombalanmasındaki “Şok et ve Afallat” temalı ışık şovu ve Ebu Gureyb’de işkence edilmiş Iraklılara erotik/zoolojik poz verdirme tarihin bu yeni görselleştirilmesine tanıklık etmektedir. Tarihin bu yeni görselliğinde siyasal kuklacılık ve teknolojik kurnazlık hakikat etkileri yaratır ve tarihsel süreçlerin geriye alınmasını sağlayabilir. Böylesi imge oyunlarının orkestra şefleri mutlak bir ahlaki kesinliğin tarihsiz, her daim şimdiki zamanda işleyen düzlemine demir atmışlardır. Bu düzlem Karadziç’in ve yandaşlarının ya da mevcut zoraki evrensel Amerikan demokrasisinin tarihi yörüngeler projelendirip, ileri sürdüğü yerdir. Terör teknolojileri yaşam dünyalarını siyasi alegorilerin uydurma kartografilerine, ideolojik onaylama ve duygulanımın donmuş yüzeylerine çevirir. Hem Karadziç hem de George Bush teknolojik olarak üretilen cesedi, siyasi bir aktör ve özel efekt olarak görür. (Karadziç’in askerleri Saraybosnalıları uzaktan suikastle, keskin nişancılıkla tedhiş etmişti.) Her ikisi de ‘First Person Shooter’ın yeni ortamsal hakimiyetinin somut örneğidir*. Amerikalı gençlerin son derece zevk alarak oynadığı FPS oyunları şiddeti gündelik hayata doğru sürüklemez, bunun yerine insan yaşamlarını elden çıkarılabilir, kullan at hedefler olarak yeniden kodlayan daha yaygın militarize olmuş bir yaşam-mecrasını [biomedia] yansıtırlar. Siyasal egemen olarak FPS siyasette ustalığı, kullanıcı dostu teknolojik erişimle gündelikleşmiş ve pratik hale getirilmiş şiddet olarak kodlar. Sahne-bazlı terörün, teknolojik hissediş ve görsel kuklacılığa bağımlı hale gelmiş yeni egemenleri, donmuş duyguları ve damarlarında buzla, insan tahribatı tuşuna kendilerinden geçercesine basıp duruyorlar, arkalarında buzul bir tarih yaratarak.
Bu makale ilk olarak Social Text (no.96, c.26/2, Yaz 2008) dergisinde yayınlanmıştır. Çeviren Selim Karlıtekin.
*First person shooter (FPS): bilgisayar oyunlarında oyuncunun gözünün ekranınız olduğu, sizin sanal dünyayı oyundaki karakterinizin gözünden gördüğünüz oyunlar. Örn. Counter-Strike.